Ośrodek oporu, czyli schrony bojowe w Jastarni

OŚRODEK OPORU JASTARNIA, czyli schrony bojowe
Pomiń opis i przejdź od razu do galerii zdjęć.

Ze względu na swoje położenie geograficzne Półwysep Helski od zawsze był niezwykle ważny dla obronności Polski, stąd obecność wojska na naszym wąskim pasku piasku nie dziwi tu nikogo. Pierwszy plan ufortyfikowania Półwyspu powstał już w 1921 roku, lecz wtedy zrealizowano tylko budowę linii kolejowej i szosy. W roku 1929 Sztab Generalny Wojska Polskiego postanowił ulokować na Półwyspie główną bazę Marynarki Wojennej na wypadek wojny. W czasie pokoju flota bazowała w Gdyni, a lotnictwo w Pucku. Do 1933 roku powstał port w Helu i pierwsze fortyfikacje przeciwlotnicze oraz przeciwdesantowe. W 1936 roku Prezydent RP uznał Półwysep Helski za Rejon Umocniony. W tym samym roku Generalny Inspektorat Sił Zbrojnych uznał za konieczne zabezpieczenie portu w Helu od strony lądu poprzez budowę na zachód od Jastarni ufortyfikowanego ośrodka oporu. Jednak priorytetowa okazała się budowa silnej baterii artylerii nadbrzeżnej w Helu i dlatego budowę fortyfikacji pod Jastarnią rozpoczęto dopiero w 1939 roku. Ośrodek Oporu Jastarnia zaprojektowali majorowie Schmidt i Draguła. Trzonem obrony miały być 4 żelbetonowe ciężkie schrony bojowe (Sokół, Sabała, Saragossa i Sęp) wyposażone w stacjonarne armaty przeciwpancerne w kopułach - niezwykle nowoczesne rozwiązanie, którym wówczas dysponowała w Europie tylko Francja. W dniu 15 maja 1939 ochotnicy z Junackich Hufców Pracy kierowani przez saperów rozpoczęli budowę schronów. Rejon obrony miał szerokość Półwyspu (w tym miejscu około 430 metrów) i głębokość 500 metrów. Zakończenie prac zaplanowano na 15.09.1939, ale wybuch II Wojny Światowej 1 września pokrzyżował te plany. Niemieckie lotnictwo zaczęło bombardować Półwysep już od pierwszych godzin wojny, ale atak lądem rozpoczął się dopiero 10 września. Obasadą fortyfikacji była jedna kompania z batalionu Korpusu Ochrony Pogranicza z Brygady POLESIE. Niestety z braku czasu i materiałów nie udało się wybudować 3 lekkich schronów bojowych i nie dostarczono na czas kopuły z armatami przeciwpancernymi. W dniu 2 października po zajęciu kraju przez wojska niemieckie i radzieckie wobec braku sensu dalszego oporu Rejon Umocniony HEL skapitulował.
W latach 1940-44 Niemcy utrzymywali w sprawności obiekty Ośrodka Oporu Jastarnia między innymi jako schrony przeciwlotnicze, a SĘP jako posterunek obserwacyjny. Wiosną 1945 Ośrodek Oporu Jastarnia został znowu w pełni obsadzony przez Niemców, ale 10 maja garnizon Hel poddał się nacierającym wojskom radzieckim.
W 1953 roku Marynarka Wojenna zaewidencjonowała schrony żelbetonowe jako część systemu przeciwdesantowego, ale nie wykonała żadnej modernizacji lub remontu przewidując je jedynie na wypadek wojny. Pod koniec lat 70-tych wojsko ostatecznie zrezygnowało z wykorzystania tych schronów w planie obrony kraju, a w dniu 15.06.1999 roku Wojewódzki Konserwator Zabytków uznał Ośrodek Oporu Jastarnia za zabytek.
Dzięki staraniom Urzedu Miasta Jastarnia i wielu innych osób dziś każdy może zwiedzić wszystkie bunkry i obejrzeć umocnienia, a także przeczytać niezwykle starannie wykonane opisy na tablicach przy każdej fortyfikacji, na podstawie których sporządzony został ten skrócony opis.

Ciężki schron bojowy SABAŁA mieścił stanowisko dowodzenia Ośrodka Oporu Jastarnia. Grubość żelbetu do 180 cm zabezpieczała przed trafieniem pociskiem artyleryjskim do 220 mm. Schron dysponował armatą ppanc. 37 mm, 3 ckm'ami, 1 rkm'em, bronią ręczną, 2 wyrzutniami rakiet oświetlających i opancerzonym reflektorem. Na wyposażeniu schronu był agregat prądotwórczy, układ filtro-wentylacyjny z możliwością uszczelnienia obiektu i centrala telefoniczna. Całości dopełniały tak jak przy każdym schronie przeszkody przeciwpiechotne.

Do obrony przed czołgami służyła również zbudowana z pochylonych szyn kolejowych przeszkoda przeciwpancerna, którą Niemcy podczas okupacji wzmocnili później specjalnym rowem.

Ciężki schron bojowy SĘP stoi praktycznie na morskiej plaży i ma grubość żelbetu dochodzącą do 330 cm. Dysponował ckm'ami, armatą ppanc. i moździerzem oraz opancerzonym reflektorem.

Ciężki schron bojowy SARAGOSSA ma grubość żelbetu do 180 cm i dysponował ckm'ami, rkm'em, flarami świetlnymi oraz opancerzonym reflektorem.

Ciężki schron bojowy SOKÓŁ leży nad samą Zatoką Pucką ma grubość żelbetu do 220 cm i dysponował ckm'ami, rkm'em oraz opancerzonym reflektorem.

Lekki schron bojowy 1-sektorowy miał być standardowym obiektem polskiej fortyfikacji polowej z grubością żelbetu do 120 cm dysponującym jednym ckm'em lub karabinem ppanc.